فعل مجهول در گرامر زبان آلمانی

در دستور زبان آلمانی، همانند بسیاری از زبان‌ها، ساختار فعل مجهول (Passiv) ابزاری مهم برای بیان ایده‌ها از منظری متفاوت است. برخلاف جملات معلوم که بر فاعل و اقدام او تأکید دارند، جملات مجهول توجه را به مفعول و عملی که بر آن واقع می‌شود، معطوف می‌کنند. این تغییر تمرکز امکان ارائه اطلاعات به شیوه‌ای ظریف‌تر و هدفمندتر را فراهم می‌آورد.

چرا از فعل مجهول استفاده می‌کنیم؟

هدف اصلی استفاده از فعل مجهول در زبان آلمانی در شرایطی است که کننده عمل (فاعل):

• ناشناخته یا نامشخص است.
• بدیهی و از پیش معلوم است.
• کم‌اهمیت‌تر از خود عمل یا نتیجه است.

برای مثال، در جمله: Die Brücke wurde im Jahr 2000 gebaut. (پل در سال ۲۰۰۰ ساخته شد.) در اینجا تمرکز بر خود عمل ساخت و زمان آن است، نه بر کسی که پل را ساخته است.

علاوه بر این، فعل مجهول در نوشتار رسمی، گزارش‌های خبری، متون علمی و گفتار مؤدبانه برای ایجاد لحنی عینی‌تر و غیرشخصی‌تر کاربرد دارد. به عنوان مثال: Hier wird nicht geraucht. (در اینجا سیگار کشیدن ممنوع است.) این عبارت یک قانون را بدون اشاره مستقیم به وضع‌کننده آن بیان می‌کند.

در نهایت، فعل مجهول می‌تواند صرفاً برای تأکید بر خود عمل یا فرایند به جای عامل آن استفاده شود. بنابراین، درک و تسلط بر ساختار فعل مجهول برای زبان‌آموزان آلمانی در سطوح متوسط تا پیشرفته بسیار مهم است.

نحوه ساخت فعل مجهول

ساخت فعل مجهول در زبان آلمانی همواره با استفاده از دو جزء صورت می‌گیرد:

1. فعل کمکی “werden”
2. قسمت سوم فعل اصلی (Partizip II)

فعل “werden” بر اساس زمان جمله (حال، گذشته، آینده و غیره) صرف می‌شود، در حالی که Partizip II فعل اصلی در تمام جملات مجهول ثابت باقی می‌ماند. تسلط بر صرف فعل “werden” و نحوه تشکیل Partizip II افعال، کلید ساخت صحیح جملات مجهول است.

تشکیل Partizip II: Partizip II جزء ضروری در ساخت فعل مجهول است:

• برای افعال باقاعده، Partizip II معمولاً با افزودن پیشوند “ge-” به بن فعل و پسوند “-t” یا “-et” ساخته می‌شود. مثال: kaufen → gekauft.
• برای افعال بی‌قاعده، نحوه تشکیل Partizip II متنوع‌تر است و اغلب شامل تغییر در ریشه فعل می‌شود. مثال: lesen → gelesen. از آنجایی که Partizip II جزء ثابت ساختار مجهول است، دقت در تشکیل صحیح آن اهمیت زیادی دارد.

ساختار اساسی جمله مجهول (در جملات اصلی)

ساختار پایه یک جمله مجهول در جملات اصلی به این صورت است:

مفعول جمله معلوم (در نقش فاعل جدید) + فعل “werden” (صرف‌شده و در جایگاه دوم) + سایر اجزای جمله + Partizip II (در انتهای جمله)

مثال: Der Brief wird geschrieben. (نامه نوشته می‌شود.) در اینجا، “Der Brief” که مفعول جمله معلوم بوده، اکنون فاعل جمله مجهول است. “wird” فعل کمکی “werden” صرف شده در زمان حال و در جایگاه دوم است، و “geschrieben” Partizip II فعل “schreiben” می‌باشد که در انتهای جمله آمده است.

این ساختار نشان می‌دهد که جمله مجهول در آلمانی نیز از قاعده کلی جایگاه دوم فعل در جملات اصلی تبعیت می‌کند، با این تفاوت که فعل کمکی صرف‌شده در جایگاه دوم و Partizip II در انتها قرار می‌گیرد.

در زبان آلمانی، فعل مجهول در دو نوع اصلی به کار می‌رود که هر کدام بر جنبه‌ای متفاوت تأکید دارند و ساختار آن‌ها نیز با یکدیگر فرق می‌کند:

1. Vorgangspassiv (مجهول کنشی یا فرایندی)
2. Zustandspassiv (مجهول حالتی)

۱. Vorgangspassiv (مجهول کنشی)

Vorgangspassiv برای تمرکز بر خود عمل یا فرایندی که در حال انجام است، استفاده می‌شود. این نوع مجهول به پرسش “چه چیزی در حال انجام شدن است؟” پاسخ می‌دهد و ماهیتی پویا دارد.

ساخت:

Vorgangspassiv با استفاده از فعل کمکی “werden” (که بر اساس زمان جمله صرف می‌شود) و Partizip II (قسمت سوم فعل اصلی) ساخته می‌شود.

• مثال: Das Haus wird gestrichen. (خانه رنگ می‌شود.) – این جمله یک عمل در حال وقوع را بیان می‌کند.

کاربردها:

• توصیف عملی در حال انجام: Der Kuchen wird gerade gebacken. (کیک در حال پخته شدن است.)
• گزارش یک رویداد: Der Dieb wurde gefasst. (دزد دستگیر شد.)
• بیان عملی در آینده: Das Projekt wird nächste Woche abgeschlossen werden. (پروژه هفته آینده به پایان خواهد رسید.) – توجه: برای آینده مجهول از werden + Partizip II + werden استفاده می‌شود که در متن اصلی ذکر نشده بود اما ساختار صحیح است.

در Vorgangspassiv، تأکید بر خود رویداد یا عمل است، فارغ از اینکه چه کسی آن را انجام می‌دهد، به‌ویژه زمانی که عامل ناشناخته یا کم‌اهمیت باشد.

۲. Zustandspassiv (مجهول حالتی)

Zustandspassiv بر حالت یا وضعیتی تمرکز دارد که در نتیجه یک عمل کامل‌شده به وجود آمده است. این نوع مجهول به پرسش “وضعیت چیزی چگونه است؟” پاسخ می‌دهد و حالتی ایستا را توصیف می‌کند.

ساخت:

Zustandspassiv با استفاده از فعل کمکی “sein” (که بر اساس زمان جمله صرف می‌شود) و Partizip II (قسمت سوم فعل اصلی) ساخته می‌شود.

• مثال: Die Tür ist geschlossen. (در بسته است.) – این جمله وضعیتی را که نتیجه عمل بستن در است، بیان می‌کند.

کاربردها:

• توصیف یک وضعیت فعلی: Das Essen ist vorbereitet. (غذا آماده است.)
• بیان وضعیتی پایدار ناشی از عمل کامل‌شده: Das Fenster ist geöffnet. (پنجره باز است.) – در این حالت، اغلب Partizip II از فعل Vorgangspassiv در زمان Perfekt (geöffnet worden) بدون worden استفاده می‌شود.

Zustandspassiv وضعیت نهایی پس از اتمام یک عمل را نشان می‌دهد و تمرکز آن بر حالت پایدار ناشی از عمل قبلی است، مشابه استفاده از صفت.

تفاوت‌های کلیدی و زمان استفاده:

• تمرکز: Vorgangspassiv بر عمل یا فرایند، Zustandspassiv بر حالت ناشی از عمل.
• فعل کمکی: Vorgangspassiv از werden، Zustandspassiv از sein استفاده می‌کند.
• زمان: Vorgangspassiv معمولاً عملی در حال انجام یا آینده را نشان می‌دهد؛ Zustandspassiv وضعیتی فعلی ناشی از عملی کامل‌شده را.
• شیوع: Vorgangspassiv در زبان آلمانی رایج‌تر و پرکاربردتر است.

درک این تفاوت‌ها برای انتخاب نوع صحیح مجهول بسته به پیامی که قصد انتقال آن را دارید، ضروری است.

مقایسه Vorgangspassiv و Zustandspassiv

صرف فعل مجهول در زمان‌های مختلف

صرف فعل مجهول در زبان آلمانی با استفاده از فعل کمکی “werden” (برای ساختار Vorgangspassiv) یا “sein” (برای Zustandspassiv) که در زمان مورد نظر صرف می‌شوند، و همچنین Partizip II فعل اصلی که بدون تغییر باقی می‌ماند، انجام می‌پذیرد. در اینجا به صرف فعل مجهول در برخی زمان‌های رایج می‌پردازیم:

زمان حال (Präsens)

برای ساخت فعل مجهول در زمان حال، فعل کمکی “werden” در زمان حال صرف می‌شود و Partizip II فعل اصلی در انتهای جمله قرار می‌گیرد.

• مثال: Das Buch wird gelesen. (کتاب خوانده می‌شود.)

زمان گذشته ساده (Präteritum)

در زمان گذشته ساده، فعل کمکی “werden” به شکل‌های ماضی ساده آن صرف می‌شود (wurde, wurdest, wurde, wurden, wurdet, wurden) و Partizip II فعل اصلی در انتهای جمله می‌آید.

• مثال: Das Buch wurde gelesen. (کتاب خوانده شد.)

زمان آینده (Futur I)

برای ساخت فعل مجهول در زمان آینده، فعل کمکی “werden” در زمان حال صرف شده، Partizip II فعل اصلی قرار گرفته و سپس مصدر “werden” به انتهای جمله منتقل می‌شود.

• مثال: Das Buch wird gelesen werden. (کتاب خوانده خواهد شد.)

زمان ماضی نقلی (Perfekt)

در زمان ماضی نقلی، از فعل کمکی “sein” که در زمان حال صرف شده، به همراه Partizip II فعل اصلی استفاده می‌شود و کلمه “worden” (شکل Partizip II فعل werden) در انتهای جمله قرار می‌گیرد.

• مثال: Das Buch ist gelesen worden. (کتاب خوانده شده است.)
• توضیح: استفاده از فعل کمکی “sein” در این زمان ممکن است ابتدا غیرمنتظره به نظر برسد. این ساختار نشان‌دهنده عملی کامل‌شده است که منجر به وضعیتی در زمان حال شده و با مفهوم Zustandspassiv مرتبط است. “worden” در واقع شکل کوتاه شده Partizip II فعل “werden” (geworden) در ساختار مجهول است.

زمان ماضی بعید (Plusquamperfekt)

در زمان ماضی بعید، از شکل گذشته ساده فعل “sein” یعنی “war” (و سایر اشکال صرف شده آن) به عنوان فعل کمکی استفاده می‌شود. Partizip II فعل اصلی پیش از کلمه “worden” قرار می‌گیرد و هر دو در انتهای جمله می‌آیند.

• مثال: Das Buch war gelesen worden. (کتاب خوانده شده بود.)
• توضیح: مشابه زمان Perfekt، استفاده از “war” نشان‌دهنده حالتی است که در گذشته، پیش از وقوع عمل دیگری، به دست آمده بود.

صرف Vorgangspassiv (فعل مثال: lesen – خواندن)

بیان کننده عمل (Agens) در جملات مجهول

در جملات مجهول، اگر نیاز به ذکر کننده عمل (Agens) باشد، این کار با استفاده از حروف اضافه “von” یا “durch” صورت می‌گیرد. انتخاب بین این دو حرف اضافه به نوع کننده عمل بستگی دارد:

1. “von” + داتیو (Dativ):
   • زمانی استفاده می‌شود که کننده عمل شخص یا موجود زنده‌ای باشد که مستقیماً عمل را انجام داده است.
   • مثال: Der Brief wurde von dem Postboten gebracht. (نامه توسط پستچی آورده شد.) – پستچی شخص است.
2. “durch” + آکوزاتیو (Akkusativ):
   • زمانی به کار می‌رود که به وسیله، ابزار یا علت غیرشخصی انجام عمل اشاره شود (مانند نیروهای طبیعی یا عوامل غیرانسانی).
   • مثال: Das Fenster wurde durch den Wind geöffnet. (پنجره توسط باد باز شد.) – باد یک علت غیرشخصی است.

تمایز میان “von” و “durch” برای بیان دقیق رابطه میان عمل و عامل یا علت آن ضروری است. “Von” معمولاً عامل فعال و مستقیم را نشان می‌دهد، در حالی که “durch” به یک علت غیرمستقیم یا ابزار اشاره دارد.

لازم به ذکر است که در بسیاری از موارد، کننده عمل در جملات مجهول ذکر نمی‌شود؛ به‌ویژه زمانی که ناشناخته، نامشخص، بدیهی یا برای پیام اصلی کم‌اهمیت باشد. توانایی حذف کننده عمل، انعطاف‌پذیری ارتباطی را افزایش داده و امکان تمرکز بر مهم‌ترین اطلاعات (یعنی خود عمل یا مفعول) را فراهم می‌کند.

استفاده از افعال مدال در ساختار مجهول

هنگام به کار بردن افعال مدال در یک جمله مجهول، ساختار جمله به شرح زیر تغییر می‌کند:

فعل مدال (صرف‌شده و در جایگاه دوم) + سایر اجزای جمله + Partizip II فعل اصلی + مصدر “werden” (در انتهای جمله)

این ساختار منجر به قرارگیری Partizip II و مصدر “werden” در انتهای جمله می‌شود.

مثال‌ها:

• Das Auto muss repariert werden. (ماشین باید تعمیر شود.)
• Der Brief kann morgen geschickt werden. (نامه می‌تواند فردا فرستاده شود.)
• Die Aufgabe soll erledigt werden. (وظیفه باید انجام شود.)
• Das Problem darf nicht ignoriert werden. (مشکل نباید نادیده گرفته شود.)
• Das Projekt will gut geplant werden. (پروژه باید به خوبی برنامه‌ریزی شود.)
• Das Ergebnis wird veröffentlicht werden dürfen. (نتیجه اجازه انتشار خواهد داشت.)

ساختارهای جایگزین برای بیان معنای مجهول

علاوه بر ساختار استاندارد Passiv با werden یا sein، ساختارهای دیگری نیز در زبان آلمانی وجود دارند که می‌توانند معنای مجهول را منتقل کنند:

• “man” + فعل معلوم: این ساختار به ویژه در زبان گفتاری رایج است و برای بیان معنای غیرشخصی یا کلی استفاده می‌شود. مثال: Man sagt, dass… (گفته می‌شود که…). این ساختار اغلب جایگزینی طبیعی‌تر و مستقیم‌تر برای “Es wird gesagt, dass…” (که ساختار مجهول است) محسوب می‌شود.
• افعال انعکاسی یا لازم خاص: برخی افعال که با ضمیر انعکاسی “sich” یا به صورت لازم به کار می‌روند، می‌توانند مفهوم مجهول را القا کنند. مثال: Die Tür öffnet sich. (در باز می‌شود.) – می‌تواند معنای مشابهی با Die Tür wird geöffnet داشته باشد. ضمیر “sich” در اینجا نشان می‌دهد که عمل بر فاعل تأثیر می‌گذارد، که اغلب دلالت بر تأثیر نیرویی خارجی دارد.
• “sich lassen” + مصدر: این ساختار برای بیان امکان‌پذیری یا قابلیت انجام یک عمل در معنای مجهول به کار می‌رود. مثال: Das lässt sich machen. (این کار شدنی است. / این قابل انجام است.) – معادل Das kann gemacht werden.
• “sein + zu + مصدر”: این ساختار معمولاً برای بیان ضرورت یا الزام انجام یک عمل در معنای مجهول استفاده می‌شود. مثال: Das ist zu erledigen. (این کار باید انجام شود.) – معادل Das muss erledigt werden. (“sich lassen” بر امکان و “sein + zu” بر ضرورت تأکید دارد.)
• صفات با پسوند “-bar”: صفاتی که با افزودن “-bar” به ریشه فعل ساخته می‌شوند، معنای “قابل انجام” یا امکان مجهول را منتقل می‌کنند. مثال: Das ist vermeidbar. (این قابل اجتناب است.) – معادل Das kann vermieden werden. پسوند “-bar” به معنای “-able” در انگلیسی است.
• “bekommen/kriegen” + Partizip II (غیررسمی): این ساختار غیررسمی معمولاً برای بیان اینکه فاعل، نتیجه یا تأثیر عملی را دریافت می‌کند، به کار می‌رود. مثال: Er bekommt die Haare geschnitten. (او موهایش را کوتاه می‌کند.) – معادل Seine Haare werden geschnitten.

مثال‌هایی از کاربرد فعل مجهول در موقعیت‌های مختلف

فعل مجهول به دلیل انعطاف‌پذیری‌اش در زمینه‌های ارتباطی متنوعی در زبان آلمانی کاربرد دارد:

• گزارش خبری: Der Verdächtige wurde gestern Abend festgenommen. (مظنون شب گذشته دستگیر شد.) – تمرکز بر رویداد، عامل ناشناخته یا کم‌اهمیت.
• مقاله علمی: Die Ergebnisse werden im nächsten Abschnitt diskutiert. (نتایج در بخش بعدی مورد بحث قرار خواهند گرفت.) – تأکید بر عمل و فرآیند.
• اطلاعیه رسمی: Das Betreten der Baustelle ist verboten. (ورود به محوطه ساختمانی ممنوع است.) – بیان قاعده به صورت غیرشخصی (Zustandspassiv در اینجا).
• گفتگوی روزمره: Das Essen ist schon gekocht. (غذا قبلاً پخته شده است.) – توصیف وضعیت فعلی (Zustandspassiv).
• دستورالعمل: Die Taste muss gedrückt werden. (دکمه باید فشار داده شود.) – بیان الزام (فعل مدال + مجهول).
• ادبیات: Er wurde von seinen Ängsten geplagt. (او توسط ترس‌هایش آزار می‌دید.) – ذکر کننده عمل (غیرشخصی) با “von”.
• دفترچه راهنمای فنی: Das Gerät darf nur von Fachpersonal bedient werden. (این دستگاه فقط باید توسط پرسنل متخصص کار کند.) – ذکر کننده عمل (شخص) با “von” و بیان اجازه (فعل مدال).
• گزارش پلیس: Das Auto wurde durch einen unbekannten Täter beschädigt. (خودرو توسط یک فرد ناشناس آسیب دید.) – ذکر علت غیرشخصی یا عامل مبهم با “durch”.

این مثال‌ها طیف وسیع کاربردهای فعل مجهول را در موقعیت‌های گوناگون نشان می‌دهند.

نتیجه‌گیری

فعل مجهول (Passiv) یک ساختار گرامری اساسی در زبان آلمانی است که گویشوران و نویسندگان را قادر می‌سازد تا تمرکز جمله را از فاعل به عمل یا مفعول تغییر دهند. درک دقیق نحوه ساخت آن (با werden یا sein و Partizip II)، تفاوت میان دو نوع اصلی (Vorgangspassiv و Zustandspassiv)، صرف آن در زمان‌های مختلف، روش‌های بیان کننده عمل (von/durch)، و نحوه ترکیب آن با افعال مدال، برای دستیابی به تسلط بر زبان آلمانی حیاتی است. همچنین، آشنایی با ساختارهای جایگزین برای بیان معنای مجهول، انعطاف‌پذیری و غنای بیانی شما را افزایش می‌دهد. استفاده آگاهانه و صحیح از فعل مجهول به ویژه در متون رسمی، علمی و گزارش‌ها برای ایجاد لحنی مناسب و عینی، اهمیت زیادی دارد و در نهایت به درک عمیق‌تر متون و مکالمات آلمانی کمک می‌کند.